Bergbeklimmers in het onderwijs

Op social media komen soms de verhalen langs van studenten die zich op hebben geklommen binnen het onderwijs. Vmbo-leerlingen die uiteindelijk eindigen op de universiteit, mavisten met een hbo-master en allerlei tussenvormen. Dit opwerken kan via verschillende stapelsroutes, maar het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft nu ook in kaart gebracht om hoeveel leerlingen het eigenlijk gaat. Zij noemen deze groep leerlingen de bergbeklimmers in het onderwijs. Een bergbeklimmer is een leerling die, uitgaande van zijn eerste vo-diploma, een veel hoger diploma haalt dan verwacht. Vanaf het examenjaar in 2004 doet OCW onderzoek naar deze groep leerlingen.

Wat opvalt is dat er best veel leerlingen als bergbeklimmer gekwalificeerd worden:

• in de route vmbo-basis naar mbo-niveau 4 gaat het om 16,1% van de studenten;
• in de route vmbo-kader naar hbo-bachelor is dit 9,4%;
• in de route vmbo-gl/tl naar hbo-bachelor is dit 26%;
• in de route vmbo-gl/tl naar hbo-master/wo-bachelor is dit 2,2%;
• in de route havo naar wo-master gaat het om 12,6% van de studenten.

Er is dus toch een behoorlijke groep leerlingen die doorleert na het behalen van het eerste vervolgdiploma. OCW volgt de leerlingen nu twaalf jaar. Van de leerlingen die in 2004 examen hebben gedaan is nu gepubliceerd hoeveel van deze leerlingen bergbeklimmer zijn, welke route ze hebben gekozen en binnen welke richtingen het meest wordt doorgeleerd.

Vmbo-basis

Leerlingen die 12 jaar geleden een vmbo-basis diploma hebben gehaald, hebben ruim 17% op meetmoment 1 oktober 2016, een mbo niveau-4 diploma[1]. De bergbeklimmers gebruiken verschillende routes in het onderwijs om hun doel te behalen. Voor de vmbo-basis leerlingen is de meest gebruikte route die van vmbo-basis – mbo-2 – mbo-3 – mbo-4. Met name binnen de mbo-richtingen Zorg & Welzijn en Economie wordt er het meest doorgeleerd.

Vmbo-kader

Van de vmbo-kader leerlingen hebben 12% een hbo-bachelor diploma. Ze doorliepen hiervoor het meeste de route vmbo-kader – mbo-4 – hbo-ba. Als eindpunt kiezen de leerlingen vaker de hbo-richtingen Gedrag & Maatschappij, Techniek en Taal en Cultuur.

Vmbo-gl

3% van de vmbo-gl leerlingen hebben 12 jaar later minimaal een wo-bachelor diploma. Om daar te komen vervolgende deze vmbo-gl leerlingen het meeste hun schoolloopbaan via de havo – hbo-ba – pre-master of wo-ba naar wo-ma. De wo-richtingen Rechten, Gedrag & Maatschappij en Taal & Cultuur zijn relatief vaker het eindpunt van deze groep bergbeklimmers[2].

Havo

Van de havo leerlingen heeft 15% een wo-master diploma. De meeste van deze leerlingen kozen voor de route havo – hbo-ba – wo-ba of pre-master – wo-ma. Binnen deze groep leerlingen zijn de eindrichtingen wat meer verdeelt. Toch springen de wo-richtingen Gedrag & Maatschappij, Rechten, Economie, Taal & Cultuur en Landbouw er net wat meer bovenuit[3].

Wens dromen?

De route die de bergbeklimmers afleggen zijn lang. 11 a 12 jaar studeren om het beoogde einddoel te halen is wat deze leerlingen hebben doorlopen. Niet veel leerlingen hebben deze ambitie. Eerlijk gezegd hadden we verwacht dat het om een veel kleiner aandeel zou gaan. Wat in het onderzoek van OCW niet is meegenomen zijn de beweegreden van het stapelen en doorleren. Wisten de vo-leerlingen vooraf al waar ze naar toe wilden werken? Was het een kwestie van het einddoel voor ogen hebben en vooral volhouden? Of was het een proces van stap voor stap de diploma’s halen en dan kijken of een volgende studie haalbaar is?

Deze bergbeklimmers hebben het nodig om tijdens hun middelbareschooltijd te mogen dromen. Laat ze die einddoelen – hoe ver weg ze dan ook lijken – maar voor ogen houden. En dan vooral ook de routes die de leerling kan nemen om daar te komen. In onze LOB-methode hebben de leerlingen deze mogelijkheid. Voor ons is dit namelijk onderdeel van de persoonlijke ontwikkeling en het loopbaanvaardig worden. Natuurlijk zal een deel van de leerlingen gaandeweg inzien dat de beoogde doelen wellicht niet haalbaar of wenselijk meer zijn en dan kan de leerling die bijstellen. Maar de cijfers laten zien dat voor een behoorlijke groep leerlingen die droom-doelen wél haalbaar zijn. Ja het is een lange weg, ja het zal veel van ze vragen, maar ook ja – het kan óók te doen zijn.

Bespreek met de leerling ook welke opties er tegenwoordig binnen het werk zijn. Duale-studies, doorleren op advies van je baas na een aantal jaar werken of in deeltijd je loopbaan anders indelen om toch voor het hoogst haalbare te gaan, moet voor de leerlingen een normale zaak worden. Je kiest niet tot je pensioen, je kiest nu een eerste loopbaanstap die je als springplank kunt gebruiken in je verdere carrière.

Voor ons als loopbaanbegeleiders en decanen vraagt dit wellicht een andere benaderingswijze. Vaak willen we jongeren beschermen voor het maken van fouten en wensdromen die niet haalbaar blijken. Maar in het kunnen en mogen dromen zit ook een intrinsieke motivatie en kracht die de jongeren nodig hebben om te groeien. Voor ons is het veel makkelijker – op een later moment – een droom om te buigen naar een opleiding die wel haalbaar is, dan dat het voor de leerling is om uit de stukjes lek geprikte wensballonnen een – dit-is-ook-wel-leuk- opleiding te vinden. Houd daarom de regie bij de leerling en onderstaan hem of haar zo goed het kan. De Wereld Van LOB helpt in ieder geval alvast mee.

© 2022, Daniël en Wendy Kers

[1] Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2021a). Hoeveel bergbeklimmers zijn er en uit welke onderwijsniveaus komen ze? OCwincijfers.nl. Geraadpleegd op 4 maart 2022, van https://www.ocwincijfers.nl/themas/schoolloopbanen-en-onderwijsduur/bergbeklimmers-in-het-onderwijs/hoeveel-bergbeklimmers-zijn-er-en-uit-welke-onderwijsniveaus-komen-ze.

[2] Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2021c). Welke route volgen de bergbeklimmers in het onderwijs? OCwincijfers.nl. Geraadpleegd op 4 maart 2022, van https://www.ocwincijfers.nl/themas/schoolloopbanen-en-onderwijsduur/bergbeklimmers-in-het-onderwijs/welke-route-volgen-de-bergbeklimmers-in-het-onderwijs.

[3] Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2021b). In welke sectoren starten en eindigen bergbeklimmers? OCWincijfers.nl. Geraadpleegd op 4 maart 2022, van https://www.ocwincijfers.nl/themas/schoolloopbanen-en-onderwijsduur/bergbeklimmers-in-het-onderwijs/in-welke-sectoren-starten-en-eindigen-bergbeklimmers.